جابجايى قاره اى وتکتونيک صفحه اى :

زمين شناسان در قرن نوزدهم به انديشه زمين متحرک آشنا بودند اما مفهوم جابجايى قاره اى را تا سال 1915 جدى نمى گرفتند در اين سال Alfered vagner : شرحى از عقايد خود را در کتاب منشاء قاره ها واقيانوس ها انتشار داد. وانگر وهمراهانش فهرستى قابل توجه از شواهد مؤيد جابجايى قاره اى را گرد آوردند .اين فهرست از اطلاعات ديرينه اقليم شناسى paleo climatelogy  توافق هندسى حواشى قاره ها در کناره هاى متقابل حوضه هاى اقيانوسى وتطابق توالى هاى سنگى وساختارهاى زمين شناسى قطع شده در در طرفين اقيانوس ها تشکيل مى شد.واگنر نام pangea را براى هر قاره واحدى پيشنهاد نمود وفرض کرد پيش از شروع جابه جايى قاره اى در حدود 180 ميليون سال پيش وجود داشته است بعد از آن پانگه آ چندين قطعه شده وقاره هاى جنوبى به سمت غرب يا استوا به حرکت درآمدند.
چه هنگاميکه که پاره هايى از زمين از جابه جايى ديگر منتقل مى شود وسنگى آن نيز جابجا مى شود وميان سطحهاى مختلف زمين تفاوت پديد مى آيد.... وبه همين جهت است که دورى سرزمينها از مرکز زمين با گذشت زمان به يک اندازه نمى ماند وچون برآمدگى زمين در جايى زياد شود واطراف خود را پراکنده آبها کم مى شود وچشمه ها گودى مى افتد ودره ها ژرف مى شود ... وچنين است اگر در مسيرها سروسيرى مى شود وديگر مسيرهاى گرمسير.....، بيش از اين از حال زمين وجابجا شدن پاره هايى بر سطح آن ونتيجه آن سخن گفته..... اکنون مى گويم اين حرکت هر چند اتفاقى در زمان اندک ،اندک باشد ممکن است بر امتداد قطرهاى کلى به تدريج صورت پذيرد يا به مرکز اتفاق افتد ويا ترکيبى از دوحالت باشد.
چنانچه ديده مى شود ابوريجان بيرونى بروشنى اشاره به جابجايى پوسته زمين وساکن نبودن آن مى کند.در دهه 1960 پس از پژوهش هاى گسترده زمين فيزيکى وزمين شناسى ثابت هستند که پوسته جامد زمين از پاره هايى ساخته شده که در جنبش وحرکت مى باشند بدين ترتيب انگاره زمين ساخت صفحه اى plate tectonic بوجود آمده .ديد ژرف ابوريحان بيرونى در اين زمينه بسيار عجيب بوده وگوياى نبوغ وبينش ودانش والاى او مى باشد.امروزه اکثر زمين شناسان معتقدند که قاره ها در سرتاسر تاريخ زمين يعنى طى چند ميليارد وسال بر روى سطح زمين جابجا شدند به طوريکه ابرقاره ها شکسته شده ،اقيانوسها وسعت يافته ودر نتيجه برخورد قاره ها بار ديگر ناپديد شدند.برخورد قاره ها رشته کوه هاى بزرگى چون هيماليا را بوجود آورده است.قاره ها همچنان هم در حال جابجايى مى باشندبه طوريکه اقيانوس اطلس وسيعتر واقيانوس آرام کوچکتر مى شود.شواهد موافق ومخالف انديشه جابه جايى قاره اى از اوايل قرن پيش مورد بحث است.الان اين انديشه ،تا اواخر دهه 1960 که بخشى از يک نظريه جديد موسوم به تکتونيک صفحه اى شد مورد پذيرش همگان قرار نگرفت. مطابق نظريه تکتونيک صفحه اى سطح زمين را تعدادى صفحات نسبتاً نازک مى پوشاند .اين صفحات بر روى قسمت درونى زمين مى لغزند ودر کنار يکديگر حرکت مى کنند وتا اندازه اى شبيه لخته يخهايى هستند که بر روى درياچه اى شناور مى باشند.مرز صفحات مکان فعاليت هاى زمين شناسى وتکتونيکى است.زمين لرزه ها ،آتشفشان ها در امتداد مرز ها مکان کوهسازى هستند.
در واقع پذيرش اين نظريه چنان تغيير عمده اى را در نگرش علمى به همراه داشته که به منزله يک انقلاب علمى اعلام شده است.براى نخستين بار زمين شناسان سرحى در مقياس کره زمين در اختيار دارند که به نظر مى آيد بسيارى از جنبه هاى رفتارى سطح زمين را توضيح مى دهد وپديده هايى را به هم مرتبط مى کندکه پيش از اين بى ارتباط به نظر مى رسيدند وتوضيح آن مشکل به نظر مى آمد.